ขนมคล้ายถั่วตัดอันประกอบด้วยวิตามิน ข้าวโอ๊ต นม น้ำตาล และธัญพืช โดยนำมาอัดกันเป็นแท่งที่เรียกว่า power bar หรือ protein bar เป็นที่นิยมของนักกีฬากันมาตั้งแต่ทศวรรษ 1980 จนถึงปัจจุบัน ร่ำลือกันว่าเป็นอาหารวิเศษที่ช่วยสร้างพลังงานให้นักกีฬาโดยเฉพาะอย่างยิ่งนักวิ่งระยะทางไกล สรรพคุณเช่นนี้แพร่ไปถึงคนทั่วไปจึงมีการบริโภคเล่นยามหิวด้วย คำถามก็คือมันเป็นประโยชน์แก่ร่างกายและดีต่อสุขภาพจริงหรือไม่
เราพบ protein bar หรือโปรตีนแท่งหรือธัญพืชแท่ง กันในทุกที่ในปัจจุบัน เพราะของกินชนิดนี้ได้รับความนิยมอย่างกว้างขวางและมีราคาค่อนข้างสูง การตระหนักถึงคุณค่าทางอาหารกับราคาของมันเป็นเรื่องน่าคิดเพราะถ้าไม่มีประโยชน์มากแล้ว เราก็ควรนำเงินที่ใช้ซื้อแท่งโปรตีนนี้ไปซื้ออาหารอย่างอื่นที่มีประโยชน์กว่าแทน
ตลาดทั่วโลกของแท่งโปรตีนมีมูลค่าสูงขึ้นเป็นลำดับจนคาดว่าจะถึง 2 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ (ประมาณ 64,000 ล้านบาท) ก่อนปี 2026 ผู้ผลิตยืนยันว่าเป็นอาหารทรงคุณค่าที่ให้พลังงานสูงและส่งผลดีต่อสุขภาพ มีการโฆษณาว่ามันถูกสร้างขึ้นมาด้วยความรู้ทางวิทยาศาสตร์เพื่อนักกีฬาโดยเฉพาะ
อย่างไรก็ดีมีผู้เชี่ยวชาญหลายคนแย้งว่าแท่งโปรตีนมิได้ส่งผลดีต่อสุขภาพดังโฆษณา ร่างกายมนุษย์ต้องการโปรตีนเพื่อรักษาสภาพ เสริมสร้าง และซ่อมแซมกล้ามเนื้อในส่วนต่างๆ ของร่างกาย นอกจากนี้โปรตีนยังสร้างเส้นผม ผิวหนัง เล็บ และอวัยวะต่างๆ รวมทั้งกรดอะมิโนเพื่อช่วยการทำงานของสมอง จนเข้าใจกันว่าโปรตีนเป็นปัจจัยสำคัญเดียวในโลกของการมีสุขภาพดี
เราเข้าใจผิดตลอดระยะเวลากว่า 40 ปีที่ผ่านมาว่าอาหารที่ทำลายสุขภาพประกอบด้วยไขมัน น้ำตาล และคาร์โบไฮเดรต ส่วนโปรตีนเป็นองค์ประกอบที่สำคัญที่สุดของร่างกาย และมีส่วนอย่างสำคัญในการช่วยลดน้ำหนักและเกี่ยวพันอย่างสำคัญกับการมีร่างกายที่ฟิตแข็งแรง ดังนั้นทุกครั้งที่กินโปรตีนจึงคิดว่ากำลังกระทำสิ่งที่ดีต่อสุขภาพเสมอ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการบริโภคเนื้อสัตว์ (ปริมาณโปรตีนที่เหมาะสมต่อวันคือ 0.4 กรัมต่อน้ำหนักร่างกาย 1 ปอนด์) ที่จริงแล้วคนไม่กินเนื้อสัตว์ก็สามารถได้รับโปรตีนอย่างเพียงพอในแต่ละวันจากเต้าหู้ ถั่ว และธัญพืชหลายชนิด อนึ่ง โดยปกติโปรตีนทำให้รู้สึกอิ่มอาหารมากกว่าคาร์โบไฮเดรต เนื่องจากโปรตีนช่วยให้ร่างกายหลั่งฮอร์โมนที่ก่อให้เกิดความรู้สึกอิ่ม
สิ่งที่ต้องระวังจากโปรตีนแท่งของหลายบริษัทก็คือปริมาณน้ำตาลซึ่งมาในรูปของช็อกโกแลต และมีปริมาณถึงหนึ่งเท่าของโดนัตคลือบน้ำตาล โปรตีนแท่งผ่านกระบวนการผลิตของโรงงานที่มีปริมาณน้ำตาลและเกลือในระดับสูงมาก โปรตีนแท่งเป็นประโยชน์แก่บุคคลที่ต้องบริโภคโปรตีนเพิ่มเติมเป็นพิเศษ เช่น กลุ่มวีกันที่ไม่บริโภคเนื้อสัตว์ นม และไข่ หรือคนที่เพิ่งออกกำลังกายอย่างหนักมา แต่สำหรับคนธรรมดาทั่วไปแล้ว การเพิ่มโปรตีนพิเศษและน้ำตาลปริมาณมากให้ร่างกายย่อมไม่ส่งผลดีต่อสุขภาพ
สิ่งที่พอจะช่วยได้ในการบริโภคแท่งโปรตีนก็คือสลากที่ระบุส่วนประกอบของโปรตีนแท่งของแต่ละบริษัทที่แตกต่างกัน หากมีถั่ว ธัญพืชและผลไม้ ประกอบในปริมาณมากก็จะเป็นโปรตีนแท่งที่ดี จงมองหาแท่งที่ให้พลังงานประมาณ 200 แคลอรีต่อแท่ง มีน้ำตาลน้อยกว่า 5 กรัม และมีไขมันน้อยกว่า 5 กรัมเช่นกัน ส่วนขนาดของแท่งควรหนัก 15-20 กรัม
ชีวิตของท่านในระยะยาวขึ้นอยู่กับอาหารที่ท่านบริโภค อย่าลืมว่า “You are what you eat.” (คุณกินอะไรก็เป็นอย่างนั้น)
คอลัมน์: สารบำรุงสมอง เรื่อง: รศ.ดร.วรากรณ์ สามโกเศศ
