เหมือน ‘พระ (มาลัย) มาโปรด’

ครั้งที่รัฐบาลมีนโยบายจะเยียวยาประชาชนเมื่อโควิด-19 ระบาดระลอกที่สองได้สร้างความหวังความยินดีกันทั่วหน้า แต่ปรากฏว่าเงื่อนไขและวิธีการดำเนินงานที่ประกาศในเวลาต่อมากลับทำให้บางคนผิดหวังรันทดท้อ สำนวน “พระ (มาลัย) มาโปรด” และ “ชิงเปรต” จึงถูกนำมาใช้ให้ได้ยินกัน

พระ (มาลัย) มาโปรด

ปัจจุบันมักได้ยินสำนวน “พระมาโปรด” มากกว่า “พระมาลัยมาโปรด” คงเป็นเพราะสั้นสะดวกปาก แต่อาจทำให้บางคนเข้าใจคำ “พระ” ว่าหมายถึงพระภิกษุทั่วไป เพราะไม่ได้สื่อถึงที่มาของสำนวนเดิม

พระมาลัยเป็นพระอรหันต์ชาวลังกาสมัยหลังพุทธกาลหลายร้อยปี เป็นผู้มีฤทธิ์และฌานอันบริบูรณ์ อีกทั้งมีความเมตตากรุณาอันยิ่ง สามารถลงไปในแดนนรกและขึ้นไปยังแดนสวรรค์ได้เหมือนพระโมคคัลลานะพระอัครสาวกเบื้องซ้ายของพระพุทธเจ้า เมื่อพระมาลัยไปนรกได้เห็นสัตว์นรกทุกข์ทรมานน่าเวทนาก็โปรดให้พ้นทุกข์ แต่ก็ได้เพียงชั่วระยะเวลาหนึ่งเท่านั้น ดังตอนหนึ่งใน “สมุดมาลัย”[1] กล่าวไว้ว่าสัตว์นรกซึ่งครั้งมีชีวิตอยู่เป็นผู้มีอำนาจหน้าที่ในการพิจารณาตัดสินคดีความ แต่กระทำไปด้วยความลำเอียง ไม่ยุติธรรม ครั้นตายไปก็ต้องตกนรก มีกงจักรพัดอยู่ที่ศีรษะ

ผู้ใดสัปปลับ                       บังคับความบมิตรง

ใจอาธรรม์มิดำรง                   ทั้งสองข้างอันผูกกัน

…………                                    …………

มิแพ้จำให้แพ้                     คุกคำรามข่มให้กลัว

กงจักรพัดในหัว                     เพราะบังคับความบมิเที่ยงธรรม

และมีบทพรรณนาให้เห็นภาพอันน่าสยดสยองว่ากงจักรที่พัดอยู่ทำให้เลือดไหลอาบทั่วตัว เนื้อหนังเน่าเป็นหนองพุพอง สัตว์นรกก็กินเนื้อหนังเน่าของตน พระมาลัยจึงหักกงจักรให้กระจัดกระจายไป สัตว์นรกก็สร่างทุกข์ แต่ครั้นพระมาลัยกลับยังโลกมนุษย์  กงจักรก็กลับมาพัดให้ได้รับความทุกข์ทรมานดังเดิม ก่อนที่พระมาลัยจะกลับ สัตว์นรกได้ฝากสั่งความไปแจ้งแก่ญาติของตนมิให้ทำบาป ให้ทำแต่บุญกุศล แล้วอุทิศผลบุญมาให้พวกตนโดยเร็วเพื่อจะได้พ้นทุกข์อันแสนสาหัส

“พระ (มาลัย) มาโปรด” จึงถูกนำมาใช้เป็นสำนวนให้หมายถึงผู้ที่มีความเมตตากรุณามาช่วยผู้ที่กำลังตกทุกข์ได้ยาก  แม้เพียงชั่วครู่ยามก็ตามที เช่น สมรเล่าให้ลูกสาวฟังตอนหนึ่งว่า “ตอนโควิดระบาดหนักคราวก่อน คุณนายอุบลเจ้าของห้องเช่าท่านเหมือนพระมาโปรดแม่ ให้แม่ยืมเงินอย่างไม่อิดออดโดยไม่คิดดอกเบี้ย แล้วยังบอกว่าไม่ต้องกังวล มีเมื่อไรค่อยมาใช้คืน ลูกต้องไม่ลืมบุญคุณท่านเป็นอันขาดนะ”

ชิงเปรต

“เปรต” แปลว่าผู้ไปก่อน มีนัยหมายถึงผู้เสียชีวิต วรรณคดีเรื่องพระปฐมสมโพธิกถา พระนิพนธ์สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส กล่าวถึงพระเจ้าพิมพิสารได้ถวายภัตตาหารและไทยทานแด่พระพุทธเจ้าและพระสงฆ์สาวก  และได้ถวายพระเวฬุวันอุทยานให้เป็นพระอารามที่ประทับ แต่มิได้ทรงอุทิศส่วนกุศลให้แก่เปรต ถึงเวลากลางคืนฝูงเปรตซึ่งมีรูปกายน่าเกลียดน่าสังเวชได้พากันไปยังพระราชนิเวศน์ แล้วร้องประกาศเสียงดังก้องพิลึกว่า  “…เราทั้งหลายเป็นเปรตเสวยทุกขเวทนาอยู่ในยมโลก มิได้บริโภคอันนปานาหาร[2] มีความลำบากด้วยอดอยากเบียดเบียนอยู่เป็นนิตย์ มีกายแลจิตเดือดร้อนเป็นนิรันดรกาล…” รุ่งเช้าพระเจ้าพิมพิสารเสด็จไปเฝ้าพระพุทธเจ้ากราบทูลเรื่องราว พระพุทธองค์ตรัสว่าเป็นเพราะทรงบำเพ็ญบุญแล้วมิได้อุทิศส่วนกุศลไปให้พวกเปรต ด้วยเหตุนี้ในเช้าวันนั้นหลังจากพระเจ้าพิมพิสารถวายภัตตาหารและไทยทานแด่พระพุทธเจ้าและพระสงฆ์สาวกแล้วก็ทรงอุทิศส่วนกุศลผลทานแก่ฝูงเปรต

“ชิงเปรต” มีที่มาจากการไปวัดทำบุญเลี้ยงพระในวันสารทเดือนสิบของท้องถิ่นภาคใต้ แล้วอุทิศส่วนกุศลผลบุญไปให้วิญญาณบรรพบุรุษเพื่อแสดงความกตัญญูกตเวที หลังจากพิธีสงฆ์จะมีประเพณี “ชิงเปรต” คือคนในงานจะแย่งชิงอาหารที่ได้จัดตั้งไว้ให้เปรตที่ไร้ญาติในบริเวณวัด เช่น บนกำแพง ศาลาเปรต ฯลฯ โดยเชื่อว่าอาหารที่ชิงได้จะเป็นมงคลแก่ตนและครอบครัว เมื่อนำ “ชิงเปรต” มาใช้เป็นสำนวนจึงหมายถึงแย่งชิงทรัพย์สินสิ่งของที่มีผู้ใจบุญนำมาให้ เช่น เมื่อรู้ว่าพรุ่งนี้เสี่ยเฮงจะแจกเงินชาวบ้านคนละ 500 บาทเนื่องในวันครบรอบวันเกิด ผู้คนต่างก็มาเข้าคิวรอตั้งแต่เช้ามืด คนที่ได้รับก็ดีใจ แต่คนที่ไม่ได้เพราะเงินที่เตรียมไว้หมดก็เสียใจ ยายทิมผู้ผิดหวังพูดกับยายพันว่า “ชิงกันเหมือนกับชิงเปรตเลยนะ ไม่ได้ก็ไม่เป็นไร วันหลังคงมีคนใจบุญมาแจกอีก ฉันจะมาจองที่ตั้งแต่กลางดึกเชียวแหละ”

………………………

[1]ไม่ปรากฏชื่อผู้แต่ง  มีรวมอยู่ในสมุดพระธรรมเจ็ดคัมภีร์ย่อ  ต่อมาเจ้าพระยาภาสกรวงศ์นำมาพิมพ์ใน ร.ศ.130 (พ.ศ.2454)

[2]อาหารได้แก่ข้าวและน้ำ

คอลัมน์: คมคำสำนวนไทย

เรื่อง: ยุพร แสงทักษิณ

ภาพ: ขวัญญาณี ศิรธนอนันต์