ยังมีสำนวนไทยซึ่งมีที่มาจากลักษณะและพฤติกรรมของตัวละครในวรรณคดีไทยซึ่งน่าสนใจอีกไม่น้อยที่ยังได้ยินอยู่บ่อยๆ ในปัจจุบัน เช่น ยักษ์ปักหลั่น สิบแปดมงกุฎ ฯลฯ
ยักษ์ปักหลั่น
‘ปักหลั่น’ เป็นชื่อตัวละครในวรรณคดีบทละครเรื่องรามเกียรติ์ พระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เดิมเป็นเทวดาบริวารของพระอิศวร แต่บังอาจไปร่วมสมกับนางฟ้าชื่อเกสรมาลา จึงถูกพระอิศวรสาปให้เป็นยักษ์ลงมาเฝ้าสระโบกขรณีซึ่งอยู่กลางป่า ต่อเมื่อทหารของพระรามมาลูบหลังจึงจะพ้นคำสาป คืนวันหนึ่งยักษ์ปักหลั่นขึ้นมาจากสระเพื่อจับสัตว์กินเป็นอาหาร ในเวลานั้นทหารของพระรามชื่อองคต หนุมาน และชมพูพาน ซึ่งพระรามใช้ให้นำไพร่พลไปสืบข่าวนางสีดาที่กรุงลงกามานอนพักหลับอยู่ ยักษ์ปักหลั่นเห็นบรรดาวานรนอนหลับอยู่เกลื่อนโดยมีวานรทั้งสามนอนอยู่กลาง จึงตรงเข้าไปถีบวานรตัวสีเขียวซึ่งได้แก่องคต องคตโกรธชักพระขรรค์ไล่ฆ่า ทั้งสองต่อสู้กัน แต่ปักหลั่นแพ้ จึงถามว่าองคตเป็นใคร เมื่อรู้ว่าเป็นทหารของพระราม ก็เล่าเรื่องของตน และขอให้ช่วยลูบกายเพื่อจะได้พ้นคำสาป องคตเมตตาจึงลูบหลังให้ตามคำขอ ยักษ์ปักหลั่นจึงกลายร่างเป็นเทวดาเหาะขึ้นสู่สวรรค์
เมื่อมีผู้นำ ‘ยักษ์ปักหลั่น’ มาใช้เป็นสำนวนเปรียบจึงหมายถึงชายผู้มีร่างกายใหญ่โตมาก เช่นเมื่อพิภพมาเล่าให้บรรหารเพื่อนนักเรียนร่วมชั้นซึ่งสนิทกันว่า พรุ่งนี้หลังเลิกเรียน เดชาซึ่งชอบนักเรียนหญิงคนเดียวกันกับเขาได้นัดให้ไปดวลหมัดกันหลังโรงเรียน บรรหารได้ฟังก็ตกใจ พูดขึ้นว่า “เฮ้ย! ไอ้เดมันตัวใหญ่ยังกะยักษ์ปักหลั่น เอ็งจะรับมือมันไหวเรอะ คิดให้ดีนะ เดี๋ยวจะหาว่าข้าไม่เตือน”
สิบแปดมงกุฎ
สำนวน ‘สิบแปดมงกุฎ’ มาจากวรรณคดีบทละครเรื่องรามเกียรติ์ พระนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เป็นวานรที่มีชาติกำเนิดสูง คือเดิมเป็นเทวดาแล้วได้รับพรจากพระอิศวรให้ให้มาเกิดเป็นนายกองคุมพลเพื่อช่วยพระรามรบ ทุกตนล้วนมีธรรมะและความปรีชาสามารถมาก ดังกลอนที่ว่า “ล้วนมีปรีชาวรารุทร ทั้งสิบแปดมงกุฎศักดา” วานรเหล่านี้ถ้าต้องอาวุธตายแล้ว หากพระพายพัดมาก็จะฟื้นเช่นเดียวกับหนุมาน รายชื่อสิบแปดมงกุฎตอนจัดทัพมีดังนี้
จึ่งจัดนายกองคุมทหาร สุเสนสุรกานต์แกล้วกล้า
อุศราศรรามปิงคลา มาลุนวาหโลมชาญยุทธ
เจ็ดนายให้คุมพลพลากร วานรนำสามสิบสมุทร
เกยูรรสคนธ์โคมุท ไวยบุตรมหทวิกัน
คุมพลนับสิบสมุทรไท ล้วนมีฤทธิไกรแข็งขัน
ทวิพัทมากันจวิก ได้บัญชาการวานร
สิบสมุทรสามารถอาจอง รณรงค์ห้าวหาญชาญสมร
ล้วนถืออาวุธครบกร ซับซ้อนโดยกระบวนยาตรา ฯ
ฯลฯ
จัดเอานิลเอกนิลนน คุมพลสิบสมุทรแข็งขัน
ขุนนิลกับนิลปานัน สองนายนั้นมีปรีชา
ให้คุมวานรเจ็ดสมุทร ล้วนมีฤทธิรุทรแกล้วกล้า
นิลราชนิลขันผู้ศักดา คุมวานรห้าสมุทรไท
วิสันตราวีขุนนน โชติมุกข์สามตนเป็นนายใหญ่
ให้คุมพหลพลไกร ห้าสิบสมุทรใจห้าวฮึก
จะเห็นว่ามีวานรทั้งหมด 18 ตน ที่เป็นสิบแปดมงกุฎ ส่วนวานรอีก 3 ตน คือ วิสันตราวี ขุนนน และโชติมุกข์ นั้นเป็นนายใหญ่อีกกลุ่มหนึ่งที่คุมทัพใหญ่
เหตุที่เรียกวานรทั้ง 18 ตนว่าสิบแปดมงกุฎเพราะคำว่า ‘มงกุฎ’ แปลว่ายอดเยี่ยม หรือคำนี้อาจเกิดจากวานรทั้ง 18 ตนนี้สวมหัวทำด้วยดอกไม้หรือใบไม้เพื่อให้ต่างจากวานรธรรมดา
สำนวน ‘สิบแปดมงกุฎ’ แทนที่จะมีความหมายบวกตามต้นเค้าเดิม กลับมีความหมายในเวลาต่อๆ มาไปในทางลบ ใช้หมายถึงคนเลวที่มีเล่ห์เลี่ยมกลอุบายที่ลึกซึ้งนำมาหลอกลวงผู้อื่น เป็นคนไม่ควรคบหาสมาคมด้วย เช่น วิทย์เตือนน้องชายวัยรุ่นที่ไปเข้ากลุ่มพวกที่มีนิสัยและพฤติกรรมไม่ดีตอนหนึ่งว่า “แกอย่าไปสุงสิงสุมหัวกับพวกเจ้าเชี่ยวนะ มันเป็นพวกสิบแปดมงกุฎ คบแล้วมีแต่เสียกับเสีย”
คอลัมน์: คมคำสำนวนไทย
เรื่อง: ยุพร แสงทักษิณ
ภาพ: ขวัญญาณี ศิรธนอนันต์
