ถ้อยคำธรรมดาๆ แต่เมื่อนำมาร้อยเรียงกันเป็นสำนวนโวหารเพื่อใช้เปรียบก็สามารถมีพลังสื่อความหมายได้เข้มข้นคมคายยิ่ง เช่น “แก่มะพร้าว เฒ่ามะละกอ” “แก่กะโหลกกะลา” ฯลฯ
แก่มะพร้าว เฒ่ามะละกอ
คำ “มะพร้าว” และ “มะละกอ” ในที่นี้หมายถึงต้นมะพร้าวและต้นมะละกอที่ให้ผลแล้ว ไม่ได้หมายถึงเฉพาะผลเท่านั้น โดยธรรมชาติเมื่อต้นมะพร้าวและต้นมะละกอซึ่งโตขึ้นก็จะให้ผลมากบ้างน้อยบ้าง ซึ่งขึ้นอยู่กับดินและการบำรุงรักษาของเจ้าของ ต้นมะพร้าวมีอายุยืน ให้ผลได้ยาวนานเป็นสิบๆ ปี เมื่อต้นแก่ขึ้นลำต้นก็จะเรียวสูงไปถึงยอดและมักจะให้ผลน้อยลง เมื่อไม่ให้ประโยชน์โภชน์ผลเหมือนเดิม เจ้าของบางคนก็จะโค่นทิ้ง แล้วปลูกต้นใหม่แทน ต้นมะละกอก็เช่นกัน แต่จะเห็นความเปลี่ยนแปลงดังกล่าวได้เร็วกว่าต้นมะพร้าว เพราะมีอายุยืนยาวน้อยกว่ามาก
เมื่อนำ “แก่มะพร้าว เฒ่ามะละกอ” มาใช้เป็นสำนวนเปรียบจึงหมายถึงผู้แก่ผู้เฒ่าบางคนที่นอกจากรูปลักษณ์ภายนอกจะเปลี่ยนไปตามธรรมชาติแล้ว คุณค่าในด้านความคิดและพฤติกรรมต่อบุคคลและสังคมยังน้อยลงจนแทบไม่หลงเหลือ ทำให้ไม่เป็นที่ศรัทธาและเคารพนับถือเหมือนเดิม เช่น ชุบเล่าให้แม่ฟังถึงอดีตกำนันเพชรที่เที่ยวพูดในด้านลบเกี่ยวกับประเสริฐกำนันหนุ่มคนใหม่ว่า “ไม่เข้าใจจริงๆ ทำไมลุงเพชรถึงได้พูดโดยไม่คิดว่าคำพูดและน้ำเสียงของแกอาจจะทำให้คนที่ได้ยินได้ฟังเข้าใจน้าเสริฐผิดๆ ว่าเป็นคนกินสินบาทคาดสินบน อายุอานามลุงแกก็ไม่น้อยแล้ว คนแก่อย่างนี้รึเปล่านะแม่ ที่เค้าว่าแก่มะพร้าว เฒ่ามะละกอ”
แก่กะโหลกกะลา
กะโหลกกะลาเป็นเปลือกแข็งชั้นในของผลมะพร้าวที่ห่อหุ้มเนื้อและน้ำมะพร้าวที่นิยมบริโภคกัน ถ้านำผลมะพร้าวมาผ่าครึ่งลูก แล้วเอาเนื้อและน้ำออกจนหมดจะเหลือเปลือกเป็นกะลา ซีกที่มีตาเรียกว่ากะลาตัวผู้ ซีกที่ตันเรียกว่ากะลาตัวเมีย แต่ถ้าเป็นกะโหลกจะเกิดจากการตัดด้านตาลูกมะพร้าวออกพอเป็นช่องกว้างเท่านั้น กะโหลกหรือกะลานอกจากไร้ค่าหรือมีค่าน้อยแล้วยังมีทั้งรูปลักษณ์ไม่สวยงาม มีสีด่างคล้ำ จึงถูกทิ้งถูกขว้าง แต่ก็มีบางคนเห็นคุณค่า นำกะโหลกกะลามาขัดถูจนผิวเรียบมันงาม แล้วประดิษฐ์เป็นข้าวของเครื่องใช้หรือเครื่องประดับ
ครั้นนำคำกะโหลกกะลามาขยายคำ “แก่” เป็น “แก่กะโหลกกะลา” เพื่อใช้เป็นสำนวนเปรียบดูแคลนผู้สูงอายุจะมีความหมายว่าแก่แต่ไม่มีความคิด ไม่มีเนื้อหาสาระอะไร เหมือนคนที่มีแต่กะโหลกศีรษะแต่ไม่มีมันสมอง เช่น จิ๋วกระซิบกระซาบกับนุ่นให้หันหลังไปดูหัวหน้ายุทธพงศ์ที่วันๆ ไม่เห็นได้ทำอะไร ได้แต่เดินไปคุยหยอกล้อลูกน้องสาวๆ โต๊ะนั้นโต๊ะนี้ เมื่อนุ่นกระซิบตอบว่าแกแก่แล้ว อีกไม่กี่เดือนก็จะเกษียณ จิ๋วก็ได้แต่พึมพำว่า “แก่กะโหลกกะลาน่ะซี”
คอลัมน์: คมคำสำนวนไทย
เรื่อง: ยุพร แสงทักษิณ
