นอกจากความเกียจคร้านจะทำให้เสียโอกาสและผลประโยชน์ที่พึงจะได้รับแล้ว ในทำนองเดียวกันคนที่ทำงานช้าเกินไป ไม่พิถีพิถัน หรือไม่ตั้งใจทำงานอย่างแข็งขัน ก็อาจทำให้เกิดผลเสียเช่นกัน จึงมีสำนวนไทยที่นิยมใช้เปรียบกับลักษณะพฤติกรรมดังกล่าวมาตั้งแต่โบราณจนถึงปัจจุบัน เช่น “อืดเป็นเรือเกลือ” “สุกเอาเผากิน” “ เหยียบขี้ไก่ไม่ฝ่อ” เป็นต้น
อืดเป็นเรือเกลือ
“อืด” แปลว่าช้า “เรือเกลือ” คือเรือที่บรรทุกเกลือออกจากนาเกลือเคลื่อนไปตามลำคลองเพื่อนำเกลือไปขายหรือส่งให้พ่อค้าเกลืออีกทอดหนึ่ง ส่วนมากเป็นเรือเอี้ยมจุ๊นซึ่งเป็นเรือใหญ่ต่อด้วยไม้สำหรับขนถ่ายและบรรทุกสินค้า เนื่องจากเรือบรรทุกเกลือหนักมาก จึงต้องใช้เรือยนต์ลากไป ถึงกระนั้นก็ยังเคลื่อนไปได้ช้าๆ ด้วยเหตุนี้จึงมีผู้นำ “อืดเป็นเรือเกลือ” มาใช้เป็นสำนวนเปรียบ
สำนวน “อืดเป็นเรือเกลือ” ใช้เปรียบกับการทำงานช้าไม่คล่องแคล่ว เช่นแม่ให้ลูกสาววัยแรกรุ่นเข้าครัวช่วยหั่นเนื้อหมู เวลาผ่านไปนานพอสมควร แม่ชำเลืองดู เห็นลูกยังคงหั่นอยู่ จึงพูดขึ้นด้วยเสียงกลั้วหัวเราะว่า “ยังไม่เสร็จอีกเหรอลูก อืดเป็นเรือเกลือเชียว มาแม่ช่วย”
สุกเอาเผากิน
อาหารจะอร่อยมีรสชาตินั้น ผู้ทำต้องใส่ใจในรายละเอียดของเครื่องปรุงและวิธีการทำ ซึ่งอาหารแต่ละชนิดก็ใช้เครื่องปรุงมากน้อยและมีวิธีการทำยากง่ายต่างๆ กันไป แต่ที่ง่ายที่สุดคือนำวัตถุดิบไม่ว่าจะเป็นเนื้อสัตว์หรือพืชผักมาต้มหรือเผาเพราะไม่ต้องมีขั้นตอนวิธีการทำการปรุงที่ยุ่งยาก ต้มหรือเผาพอให้สุกตามระดับที่ต้องการก็ใช้ได้แล้ว
ในปัจจุบันยังคงได้ยินคนนำ “สุกเอาเผากิน” มาใช้เป็นสำนวนอย่างคุ้นหู โดยเปรียบกับการทำงานแบบลวกๆ หรือทำอย่างขอไปทีพอให้งานเสร็จ ไม่ประณีตพิถีพิถันให้ผลงานมีคุณภาพ เช่น หัวหน้ามอบหมายให้ลูกน้องไปร่างหนังสือเพื่อชี้แจงเหตุผลที่หน่วยงานดำริจะทำโครงการใหม่โครงการหนึ่ง เวลาผ่านไปเพียงชั่วครู่ลูกน้องก็นำมาส่งให้พิจารณา หัวหน้าอ่านแล้วก็วิจารณ์ว่า “คุณน่าจะชี้แจงเหตุผลเป็นประเด็นๆ เพื่อให้เห็นถึงความสำคัญของโครงการอย่างชัดเจน ถ้าเขียนคร่าวๆ ลอยๆ ไม่มีน้ำหนัก ผู้ใหญ่อาจไม่เห็นชอบด้วย อย่าทำงานแบบสุกเอาเผากิน เอาไปปรับปรุงให้มีน้ำหนักมากกว่านี้ ผมว่าคุณทำได้”
เหยียบขี้ไก่ไม่ฝ่อ
“ฝ่อ” แปลว่ายุบลงหรือแบนลง ในชนบทผู้เลี้ยงไก่จะไม่ขังไก่ไว้ในเล้าหรือในกรง เขาจะให้อาหารแล้วปล่อยให้มันคุ้ยเขี่ยกินอย่างอิสระ ไก่กินอาหารแล้วก็ถ่ายไว้ทั่วไปตามพื้น ถ้าใครเดินไม่ระวังก็อาจเผลอเหยียบ ขี้ไก่ก็จะยุบหรือแบนลงอย่างง่ายดาย ถ้าเหยียบแล้วขี้ไก่ไม่ยุบแสดงว่าต้องเหยียบเบามากผิดปกติ
ได้มีการนำ “เหยียบขี้ไก่ไม่ฝ่อ” มาใช้เป็นสำนวนเปรียบให้หมายถึงคนที่หยิบหย่ง ไม่เข้มแข็ง ไม่อดทนทุ่มเทในการทำงานอย่างเต็มกำลังและความสามารถ เช่นเมื่อจ้อนบอกพ่อว่าจะลาออกจากการเป็นพนักงานในบริษัทก่อสร้างของอา ทั้งๆ ที่เพิ่งทำงานได้ไม่กี่เดือน โดยให้เหตุผลว่าถูกอาใช้งานหนักจนทนไม่ไหว ครั้นพ่อไปถามน้องชาย น้องชายบอกว่า “โธ่! พี่ เจ้าจ้อนมันเหยียบขี้ไก่ไม่ฝ่อ บางวันให้ออกไปดูงานสนามบ้างก็บ่นว่าแดดร้อน ชอบอยู่แต่ในออฟฟิศ เราก็อยากฝึกให้หลานแกร่ง อึด อดทน ให้เรียนรู้งาน จะได้มีประสบการณ์หลายๆ ด้าน ต่อไปจะได้เลื่อนชั้นขึ้นเป็นหัวหน้าได้อย่างภาคภูมิ”
คอลัมน์: คมคำสำนวนไทย
เรื่อง: ยุพร แสงทักษิณ
ภาพ: ขวัญญาณี ศิรธนอนันต์