ฉบับนี้จะเขียนถึงสำนวนที่ใช้ในสื่อมวลชนช่วงเวลาก่อนได้รัฐบาลประยุทธ์ 2 อีกสามสำนวน ได้แก่ “พญาหงส์ไม่ลงหนองน้ำเล็ก” “เม็ดกรวดในรองเท้า” และ “ชักน้ำเข้าลึก ชักศึกเข้าบ้าน”
พญาหงส์ไม่ลงหนองน้ำเล็ก
วันหนึ่งนักการเมืองอาวุโสฝีปากคมได้ปฏิเสธนักข่าวด้วยน้ำเสียงหมิ่นแคลนที่จะพูดตอบโต้นักการเมืองหนุ่มรุ่นใหม่ฝ่ายตรงกันข้ามที่เพิ่งได้เป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรครั้งแรกว่า “พญาหงส์ไม่ลงหนองน้ำเล็ก”
“หงส์” เป็นนกน้ำอยู่ในวงศ์เดียวกันกับเป็ดและนกเป็ดน้ำ ตัวโต คอยาวกว่าห่าน มักรวมฝูงอยู่ในบึงน้ำเพื่อกินพืชและสัตว์น้ำขนาดเล็ก แต่ถ้าใช้คำว่า “พญาหงส์” ซึ่งแปลว่าหัวหน้าหรือผู้เป็นใหญ่ในหมู่หงส์ จะหมายถึงสัตว์ในวรรณคดีประเภทนิทานนิยาย เป็นนกตระกูลสูงในเทวโลก พญาหงส์กับบริวารอาศัยอยู่ในถ้ำทองที่เขาจิตรกูฏ ณ กลางป่าหิมพานต์ซึ่งอยู่เชิงเขาพระสุเมรุ วรรณคดีเรื่องไตรภูมิพระร่วงพระราชนิพนธ์พญาลิไทยได้กล่าวถึงพระโพธิสัตว์ครั้งเป็นพญาหงส์ทองว่า
“... เขาอันชื่อว่าจิตรกูฏนั้น มีคูหาทองคำ เมื่อพระโพธิสัตว์เจ้าเป็นพญาหงส์ธตรุฐราช… ก็อยู่ในคูหานั้น แลฝูงหงส์ทั้งหลายย่อมอยู่บำเรอแก่พญาหงส์ทองนั้น …”
พญาหงส์มีรูปร่างงดงาม และมีลีลางามสง่ายามว่ายน้ำอยู่ในสระใหญ่ในป่าหิมพานต์ซึ่งมีน้ำใสบริสุทธิ์เต็มเปี่ยมอยู่ตลอดเวลา พญาหงส์จะไม่ลงเล่นน้ำในหนองน้ำเล็กซึ่งเป็นเพียงแอ่งน้ำที่ลาดลึกลงไปเล็กน้อยพอให้น้ำขังได้เท่านั้น
เมื่อใช้ “พญาหงส์ไม่ลงหนองน้ำเล็ก” เป็นสำนวนเปรียบจึงหมายถึงผู้ที่อยู่ในสถานภาพสูงจะไม่ลดตัวลงไปเกลือกกลั้วกับผู้ที่อยู่ในสถานภาพต่ำ เพราะไม่คู่ควรกัน เช่น เมื่อสันติเห็นเพื่อนเร่งเครื่องจะขับตามไปเอาเรื่องกับเด็กแว้นมอเตอร์ไซค์ซ้อนสาม ที่ขับฉวัดเฉวียนปาดซ้ายปาดขวาอย่างคึกคะนองจนเกือบทำให้รถของตนเสียหลัก ก็รีบห้ามว่า “เฮ้ย! อย่าไปตอแยกับเจ้าเด็กพวกนั้น แกไม่เคยได้ยินสำนวนที่ว่าพญาหงส์ไม่ลงหนองน้ำเล็กรึไง ใจเย็นๆ เพื่อน”
เม็ดกรวดในรองเท้า
เม็ดกรวดเป็นก้อนหินเล็กๆ โตกว่าเม็ดทราย ถ้าในรองเท้ามีเม็ดกรวดแม้เพียงไม่กี่เม็ดอยู่ เวลาเดินเม็ดกรวดก็จะทิ่มตำฝ่าเท้าให้เจ็บ ถึงจะเจ็บไม่มาก แต่ก็ทำให้ไม่มีความสุข ต้องเอาออกจึงจะเดินได้สะดวก
ได้มีผู้นำ “เม็ดกรวดในรองเท้า” มาใช้เป็นสำนวนเปรียบให้หมายถึงบุคคลหรือเรื่องราวที่ทำให้ผู้หนึ่งผู้ใดรู้สึกไม่สบายใจเมื่อได้พบเห็นหรือได้เกี่ยวข้องด้วย เช่น ขณะที่กำลังนั่งกินข้าวกับชาญเพื่อนรักในร้านอาหารแถวที่ทำงาน ภาคย์เห็นชายหนุ่มกับสาวสวยอดีตคนรักที่เพิ่งเลิกคบได้ไม่นานจูงมือกันเดินผ่านหน้าร้าน ก็พูดพึมพำกับชาญว่า “ไม่รู้เป็นไง เห็นหน้าไอ้หมอนี่แล้วรู้สึกหงุดหงิดเหมือนมีเม็ดกรวดในรองเท้า มันเจ็บจี๊ดอย่างบอกไม่ถูก”
ชักน้ำเข้าลึก ชักศึกเข้าบ้าน
“ชัก”แปลว่านำ (บางครั้งใช้เป็นคำซ้อนว่า “ชักนำ”) ชักน้ำเข้าลึกหมายถึงทดน้ำหรือปล่อยให้น้ำเข้าเรือกสวนไร่นาของตนเพื่อบำรุงเลี้ยงพืชผัก แต่ถ้าน้ำลึกมากไป ก็จะทำให้พืชผลเสียหาย ส่วนชักศึกเข้าบ้านหมายถึงชักนำหรือเปิดโอกาสหรือช่องทางให้ศัตรูหรือผู้ไม่ประสงค์ดีเข้ามาก่อเหตุร้ายในบ้านเรือนหรือในบ้านเมือง
“ชักน้ำเข้าลึก ชักศึกเข้าบ้าน” เป็นสำนวนที่มีมาแต่โบราณ ใช้เปรียบเพื่อสื่อความหมายเชิงตำหนิถึงการพูดหรือการกระทำที่ไม่ควรพูดควรทำอย่างยิ่ง เพราะอาจเป็นอันตรายแก่ครอบครัวหรือองค์กรหรือประเทศ เช่น คุณพ่อพูดกับลูกชายที่พาเพื่อนที่เพิ่งรู้จักกันได้วันสองวันมานอนค้างในบ้านเมื่อคืนวานว่า “วันหลังอย่าทำอย่างนี้นะ เพราะเรายังไม่รู้จักเขาดีพอ ระวังจะกลายเป็นชักน้ำเข้าลึก ชักศึกเข้าบ้าน”
เรื่อง: ยุพร แสงทักษิณ ภาพ: ปัญจพร มะโนมัย