ช่วงเวลาแห่งการสรรหาสมาชิกวุฒิสภา การเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและการจัดตั้งรัฐบาล พ.ศ.2562 นี้ สำนวนไทยโบราณและสำนวนไทยร่วมสมัยถูกนำมาใช้อย่างแพร่หลายผ่านหนังสือพิมพ์และวิทยุโทรทัศน์ โดยผู้ใช้มีจุดประสงค์ให้คมสำนวนบาดลึกเข้าไปถึงใจของผู้อ่านผู้ฟังโดยเฉพาะผู้เป็นเป้าหมาย สำนวนที่น่าสนใจดังกล่าว เช่น โจรห้าร้อย, เสร็จนาฆ่าโคถึก เสร็จศึกฆ่าขุนพล ฯลฯ
โจรห้าร้อย
“ห้าร้อย” ใน “โจรห้าร้อย” หมายถึงจำนวนมาก ไม่ได้เฉพาะเจาะจงว่าจะต้องเป็น 500 ตรงตามตัวเลข ในสมัยพุทธกาลมีเหตุการณ์สำคัญคือพวกเดียรถีย์ (นักบวชนอกพุทธศาสนาในอินเดีย) รู้ว่าการที่มีผู้คนศรัทธาพระพุทธเจ้าจนทำให้เกิดลาภและสักการะเป็นอันมากนั้น เพราะพระโมคคัลลานเถระอัครสาวกฝ่ายซ้ายผู้มีอิทธิปาฏิหารย์ยิ่ง ได้ขึ้นไปบนสวรรค์ แล้วกลับมาบอกให้มนุษย์ทำแต่กรรมดี และเมื่อได้ลงไปในนรก ก็กลับมาบอกให้มนุษย์ละเว้นกรรมชั่ว ด้วยเหตุนี้เดียรถีย์จึงคิดกำจัดพระโมคคัลลานะเพื่อให้ลาภและสักการะทั้งปวงเกิดแก่พวกตน โดยจ้างโจร 500 คนให้ไปฆ่าพระโมคคัลลานะ
พวกโจรไปล้อมที่อยู่ของพระโมคคัลลานะหลายวัน แต่พระมหาเถระก็แสดงฤทธิ์หลบหลีกออกไปทางช่องกุญแจ ล่วงไปหลายเดือนพวกโจรก็ยังไม่สามารถจับได้ แต่ในเดือนสุดท้าย พระโมคคัลลานะรู้ถึงวิบากกรรมจึงมิได้หลบหลีก โจรจับได้ก็ทุบกระดูกจนแตกยับเป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อย โจรคิดว่าตายแล้วจึงเหวี่ยงร่างไปที่หลังพุ่มไม้ก่อนจากไป ฝ่ายพระโมคคัลลานะเข้าฌานประสานร่างให้มั่นคง แล้วเหาะไปเฝ้าพระพุทธองค์เพื่อกราบทูลลาปรินิพพาน (คำนี้ใช้กับการตายของพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์) เมื่อข่าวการปรินิพพานของพระโมคคัลลานะรู้ไปถึงพระเจ้าอชาตศัตรูก็ทรงให้เหล่าจารบุรุษไปสอดแนมสืบเสาะจนจับพวกโจรได้ โจรรับสารภาพสิ้น จึงรับสั่งให้สังหารพวกเดียรถีย์และโจร ดังปรากฏข้อความตอนหนึ่งในพระสูตรและอรรถกถา ขุททกนิกาย คาถาธรรมบท หัวข้อเรื่อง “พระโมคคัลลานเถระ” ว่า
พระราชาทรงมีรับสั่งให้จับสมณะเปลือยประมาณ 500 แล้วให้ฝังไว้ในหลุมประมาณเพียงสะดือที่พระลานหลวง รวมกับโจรทั้ง 500 คน ให้กลบด้วยฟางแล้วก่อไฟ(เผา) ครั้นทรงทราบว่าพวกเหล่านั้นถูกไฟไหม้แล้ว จึงรับสั่งให้ไถด้วยไถเหล็ก ทำพวกนั้นทั้งหลายทั้งหมดให้เป็นท่อนและหาท่อนมิได้ ….
สมัยต่อมาได้มีการนำ “โจรห้าร้อย” มาใช้เป็นสำนวนเปรียบ หมายถึงคนไม่ดี(คนเดียวหรือหลายคนก็ได้) มีพฤติกรรมเกะกะเกเร เช่นป้าผันกับลุงสุขเดินผ่านบ้านกำนัน มองเข้าไปเห็นลูกชายกำนันนั่งสังสรรค์กับเพื่อนๆ เสียงดังเอะอะ ป้าผันพูดพึมพำขึ้นว่า “ไอ้พวกโจรห้าร้อยนี่วันๆ ไม่เห็นทำอะไร ตกเย็นก็ตั้งวงกินเหล้า เมาแล้วก็หาเรื่องชกต่อย คงคิดว่าพ่อมันใหญ่ สักวันคงได้ไปนอนมุ้งสายบัวแน่ๆ”
เสร็จนาฆ่าโคถึก เสร็จศึกฆ่าขุนพล
โคถึก (วัวหนุ่ม) เป็นกำลังสำคัญในการทำนา ชาวนาต้องเอาไถเทียมวัว (หรือควาย) ให้มันลากไปเพื่อฟื้นดิน (กลับดิน) เมื่อสิ้นสุดกระบวนการทำนาแล้ว แทนที่เจ้าของจะเลี้ยงดูวัวอย่างดีให้สมกับที่มันทำงานเหนื่อยหนัก แต่กลับไม่เห็นคุณค่า บางตัวถึงกับถูกฆ่าในเวลาต่อมา ในทำนองเดียวกัน ยามศึกสงครามแม่ทัพนำทหารออกสู้รบศัตรูอย่างกล้าหาญจนได้ชัยชนะ แต่เมื่อกลับจากสงครามแทนที่จะได้รับการปูนบำเหน็จรางวัล กลับถูกสั่งประหารก็มี
มีผู้ใช้ “เสร็จนาฆ่าโคถึก เสร็จศึกฆ่าขุนพล” เป็นสำนวนเปรียบให้มีความหมายว่า เมื่อนายหรือหัวหน้าได้ผลประโยชน์จากการปฏิบัติหน้าที่อย่างเต็มกำลังความสามารถของผู้น้อยหรือผู้ใต้บังคับบัญชาแล้ว แทนที่จะตอบแทนความดีความชอบกลับกระทำในทางตรงกันข้าม เช่น วิมบ่นกับชัยเพื่อนสนิทด้วยสีหน้าเครียดเมื่อต้องถูกย้ายจากหน่วยงานเดิมที่สังกัดไปอยู่อีกหน่วยงานหนึ่งซึ่งเล็กกว่าและมีลักษณะสายงานที่ไม่ตรงกับความรู้ความถนัดของตน ทั้งๆ ที่ปีนี้ตนเป็นกำลังสำคัญในการดำเนินงานโครงการระดับชาติจนสำเร็จลุล่วงด้วยดี ชัยปลอบว่า “เห็นใจจริงๆ แต่ลื้อก็ต้องทำใจ เคยได้ยินหรือเปล่า สำนวนที่ว่า ‘เสร็จนาฆ่าโคถึก เสร็จศึกฆ่าขุนพล’ น่ะ”
เรื่อง: ยุพร แสงทักษิณ
ภาพ: ปัญจพร มะโนมัย